गुणस्तरीय शिक्षणको गुरु योजनाः पाठ योजना

पाठ योजना बनाउनु भनेको शिक्षक–शिक्षिकाहरू शिक्षण गर्न तयार हुनु हो । एक पाठ योजना एक विशेष पाठ सञ्चालनका लागि शिक्षकको मार्गनिर्देशन हो । यो शिक्षकको शिक्षा दर्शनसँग सम्बन्धित छ । कक्षाकोठामा कुन समयमा के गर्ने जस्तै यो समयमा शैक्षिक सामग्री प्रयोग गर्छु, यो बेलामा म प्रश्न गर्छु, भन्ने शिक्षकले गर्ने क्रियाकलापलाई क्रमबद्ध राखिएको हुन्छ । सामान्यतया कक्षागत र विषयगत रूपमा सिकाउन शिक्षकले प्रत्येक दिनको पाठ योजना बनाएका हुन्छन् । पाठयोजनालाई केही शिक्षकले घरमा बसेर बनाउँछन् भने केहीले विद्यालयमा आफ्नो फुर्सदको समयमा ।
विद्यार्थीलाई गुणस्तरीय शिक्षा दिनमा शिक्षकको महत्वपूर्ण भूमिका हुने भन्दै शिक्षा संकायका प्रतिस्थित प्राध्यापक सिद्धिरत्न शाक्य भन्छन्, ‘एउटा शिक्षकले पाठ योजना नबनाई पढाउनु भनेको शिक्षालाई बिगार्नु हो । विदेशतिर भित्तामा टाँसिएको हुन्छ, ‘यदि विद्यार्थीले सिकेका छैनन् भने शिक्षकले पढाएको छैन ।’ यसको अर्थ विद्यार्थी फेल भए भने त्यो शिक्षकले फेल गराएको हो । पढाईमा कमजोर विद्यार्थीको बारेमा जानकारी हुँदा पनि उसले थप सहयोग किन गरेन भन्ने प्रश्न उठ्छ । त्यसका लागि शिक्षकले पाठ योजना बनाएर अगाडि बढ्नुपर्छ ।’
उनका अनुसार अमेरिका, फ्रान्स, जापानलगायत अधिकांश देशमा र अन्तराष्ट्रियस्तरमा शिक्षाशास्त्र पढेका मात्र शिक्षक हुन पाउँछन् । त्यसमा पनि प्राथमिक कक्षालाई पढाउन प्राइमरीमा नै विएड र माध्यमिक पढाउनलाई माध्यमिकतहमै बिएड गरेको हुनुपर्ने नियम छ । माध्यमिकमा बिएड गरेकोले प्राथमिक कक्षा पढाउन पाउँदैनन् र प्राथमिक पढेकाले माध्यमिक पढाउन पाउँदैनन् । विद्यार्थीको उमेरअनुसार उनीहरूको मनोविज्ञान फरक हुने हुँदा यी फरक समूहका विद्यार्थीलाई पढाउन सर्वप्रथम उनीहरूको मनोविज्ञान बुझ्नुपर्छ र उनीहरूको मनोविज्ञान बुझ्न फरक फरक तहअनुसारको बिएड अध्ययन आवश्यक रहेको शाक्यको भनाइ छ ।
शिक्षा संकाय पढेका शिक्षकहरूले अध्ययनकै क्रममा पाठ योजनाबारे अध्ययन गर्नुपर्छ । अभ्यास शिक्षणमा जाँदा त्यसको उपयोग पनि गर्छन् । तर अन्य संकायको अध्ययन गरेर शिक्षक हुनेलाई शुरुमा पाठ योजना बनाउन कठिनाई हुने धेरै शिक्षकहरुको अनुभव छ । त्यस्ता कतिपय शिक्षकहरूसँग आफूले पढाउन लागेको विषयमा पर्याप्त ज्ञान हुने तर त्यसलाई विद्यार्थीमैत्री बनाएर कसरी पस्कने वा विद्यार्थीले बुझ्ने भाषामा कसरी प्रस्तुत गर्ने भन्नेबारे कम जानकारी हुने उनीहरूको ठम्याइ छ ।
नेपालमा शिक्षाशास्त्रको संकाय सुरु हुनुपूर्व नै पाठ योजना बनाउन सुरु भईसकेको थियो । शिक्षकहरूले बनाउने कार्य तालिका, वार्षिक कार्य तालिका र पाठ योजना जस्ता विषय शिक्षामा नभई नहुने योजना हुन् ।
शिक्षा संकाय पढेका शिक्षकहरूले अध्ययनकै क्रममा पाठ योजनाबारे अध्ययन गर्नुपर्छ । अभ्यास शिक्षणमा जाँदा त्यसको उपयोग पनि गर्छन् । तर अन्य संकायको अध्ययन गरेर शिक्षक हुनेलाई शुरुमा पाठ योजना बनाउन कठिनाई हुने धेरै शिक्षकहरुको अनुभव छ । त्यस्ता कतिपय शिक्षकहरूसँग आफूले पढाउन लागेको विषयमा पर्याप्त ज्ञान हुने तर त्यसलाई विद्यार्थीमैत्री बनाएर कसरी पस्कने वा विद्यार्थीले बुझ्ने भाषामा कसरी प्रस्तुत गर्ने भन्नेबारे कम जानकारी हुने उनीहरूको ठम्याइ छ । त्यस्तो अवस्थामा त्यस्ता शिक्षकहरूलाई लक्षित गरी विद्यालय वा सम्बन्धित निकाय आफैले गुणस्तरीय शिक्षणको मेरुदण्ड मानिने पाठ योजना बनाउनेबारे प्रशिक्षण नै गर्न आवश्यक रहन्छ । त्यसको लागि सबैभन्दा पहिला त्यस्ता शिक्षकलाई पाठ योजना किन चाहिन्छ, त्यसका फाइदा र उपयोगिताबारे राम्ररी बुझाउन पर्छ । त्यसो गर्न सके शिक्षकहरूले आफूले जानेका विषयवस्तुलाई विद्यार्थीसमक्ष उनीहरूले सहजै बुझ्ने भाषा र शैलीमा पस्कन सक्छन् ।
कुनै पनि पाठको विषयवस्तुमा कति गहिराईसम्म जाने भन्ने कुरा शिक्षकले टुङ्गो नलाएसम्म शिक्षकले के कति पढाउने भन्ने थाहा हुँदैन । मेरो प्रत्येक क्रियाकलाप पाठको उद्देश्य पूरा हुने हुनुपर्छ भन्ने कुरा शिक्षकले सोचेर पढाउँदा त्यसको नतिजा पनि प्रभावकारी बन्ने शिक्षाविदहरू बताउँछन् ।
पाठ योजना पिरियड पिच्छैको बनाइएको हुन्छ । कहिलेकाही भने एउटा पाठ वा विषयवस्तु दुई वा सोभन्दा बढी पिरियड पनि लाग्ने हुन्छ । त्यस्तो समयमा पनि कुन दिन के गर्ने भनेर योजना बनाइएको हुन्छ ।
प्रि–प्राइमरी कक्षामा विद्यार्थीलाई विषय शिक्षणभन्दा ग्रेड शिक्षण गराउनु राम्रो भएकोले यसमा पाठ योजना नभई दैनिक योजना हुने विज्ञहरूको भनाई छ । यसमा एकै जना शिक्षकले विद्यार्थीलाई पढाउने, खेलाउने १ वर्षसम्मको सम्पूर्ण जिम्मेवारी लिएको हुन्छ । आज विद्यार्थीलाई के गराउने भनेर उसले दैनिक योजना बनाएको हुन्छ ।
नयाँबजारस्थित काठमाडौँ लिटल ब्लोजम्स पब्लिक स्कुलको एल.के.जीकी ग्रेड शिक्षिका तथा प्रि–प्राइमरीकी इन्चार्ज पुनम प्रधान प्रि–प्राइमरीमा वार्षिक कार्य योजना बनाएर कतिसम्म पढाउने भनेर निश्चित गर्ने गरेको बताउँछिन् । ‘त्यहि योजना हेरेर एउटा त्रैमासिकमा के के पढाउने भनेर निश्चित गरी योजना बनाउने गरेका छौँ र कुनै एउटा विषय कति दिनभित्र सकाउने भन्ने पनि योजना गर्छौँ ।’ साना नानी बाबुलाई पढाउन अधिकतम शैक्षिक सामग्रीको प्रयोग गर्ने गरेको, केही सामान आफै बनाउने र केही कुराहरू घरबाट ल्याएर पनि देखाउने गरेको र यसरी सिकाउँदा विद्यार्थीले रुचिका साथ सिक्ने गरेको उनको अनुभव छ ।
दैनिक पाठ योजना बनाउनुपूर्व शैक्षिक सत्रको सुरुमा विद्यालयको कार्य दिनलाई हिसाब गरेर कुन पाठलाई कति समय दिने भन्ने पहिले नै संक्षिप्त रूपमा योजना बनाउनुपर्छ । अनि त्यसैको आधारमा पाठ योजना बनाउन सहज हुन्छ । यसरी सुरुमा नै वार्षिक कार्य योजना बनाएमा विषयको सम्पूर्ण पाठहरू शिक्षकले सहज रूपमा अगाडि लान सक्छन् । सबै पाठ सकाउनको लागि वार्षिक कार्य योजनाले मद्दत गर्छ ।
सबिना बानियाँ
:1993 Views
सम्बन्धित अभिलेखहरू
सुरक्षित सिकाइका लागि अभिभावक शिक्षामा जोड
अन्तर नगर बुद्धिचाल प्रतियोगिता शुरु र भक्तपुर नगरव्यापी विद्यालयस्तरीय खेलकुद प्रतियोगिता चालु
‘कन्डम निःशुल्क, प्याडलाई पैसा किन?’
पत्रु खानाले बालबालिकाको सिकाइमा प्रभाव पार्ने विज्ञको भनाइ
निजी विद्यालयका शिक्षकले महिनौदेखि तलब नपाएको गुनासो
कोरोना कहरः लगभग ‘शुन्य’ सिकाइ
मुख्य खबरहरु
कोरोना कहरः लगभग ‘शुन्य’ सिकाइ
बैकल्पिक सिकाइको मारमा “आमाहरू”
अभिभावकका लकडाउन अनुभव